Hennie Serfontein vocht met zijn pen als wapen tegen apartheid

Hennie Serfontein (1933-2017) koesterde op jonge leeftijd de droom premier van Zuid-Afrika te worden. Maar hij keerde hij de Nasionale Party de rug toe. Serfontein werd journalist en wijdde zijn leven aan het gevecht tegen apartheid, met zijn pen als wapen.

Hennie, zoon van een rijksambtenaar, is amper zestien jaar als hij glansrijk afzwaait aan de Afrikaanse Hoër Seunskool in Pretoria. Hij gaat rechten studeren, excelleert en is ook al jong politiek actief. Voor de Nasionale Partij wordt Serfontein voorzitter van de Zuid-Transvaalse Jeugdbond. Hij is een generatiegenoot van Frederik (FW) de Klerk, die hij via hun beider vrouwen al vroeg kent, en Roelof (Pik) Botha. Voor hen ligt een succesvolle politieke loopbaan open. Serfontein droomt er in die tijd van ooit premier van Zuid-Afrika te worden.

Strijd tegen apartheid

Maar het loopt anders. Serfontein plaatst al vroeg vraagtekens bij alle wetten die de NP-regering invoert om het apartheidssysteem te vervolmaken. Zuid-Afrika legaliseert zo de scheiding van rassen, de blanke minderheid krijgt het definitief voor het zeggen. Als jonge advocaat ziet Serfontein dagelijks de gevolgen: discriminatie en onderdrukking van de zwarte bevolking.

Hij is zelf een echte Afrikaner, blank en soms ook gekleed in safaripak. Hij is trots op zijn land, maar walgt al snel van zijn regering. Voor hem is iedereen gelijk: blank, zwart of kleurling. Hij ziet een toekomst voor zich, waarin blank en zwart in Zuid-Afrika vredig en gelijkwaardig samenleven. En dus neemt hij afscheid van de Nasionale Party. Serfontein wijdt zijn leven voortaan aan de strijd tegen die apartheid.

Dat besluit zal zijn leven drastisch veranderen. Het kost hem zijn baan als advocaat. Zijn familie wil niks meer van hem weten. De blanke gemeenschap sluit hem buiten, maakt hem uit voor verrader. De haat jegens hem wordt nog groter wanneer Serfontein als journalist naam begint te maken. Voor de Zuid-Afrikaanse Sunday Times schrijft hij onthullende verhalen over de Broederband, een geheim genootschap dat de werkelijke macht in Zuid-Afrika uitoefent. Deze duistere organisatie smeedt de apartheid tot een sluitend systeem van rassenscheiding. Met een grote vastberadenheid en moed haalt Serfontein die stinkende waarheid boven tafel.

Mandela

Hij is een activist. Hoewel zelf niet gelovig noemt hij apartheid een 'systeem tegen de wil van God', waarover je niet onpartijdig kúnt berichten. Maar als journalist zorgt hij er altijd voor dat hij zijn feiten gecheckt heeft, dat wat hij schrijft ook klopt.

"Dat heeft hij mij altijd voorgehouden toen ik later in zijn voetsporen trad", zegt dochter Anli, tv-maakster in Berlijn. "Wat zijn je feiten? Waar heb je ze vandaan?" Zelf beschikt hij over uitstekende bronnen, die hij echter niet altijd kan prijsgeven. Zoals in 1989, wanneer hij onthult dat de gevangen ANC-leider Nelson Mandela in het geheim gesprekken voert over samenwerking met de Zuid-Afrikaanse regering. Explosieve informatie, die hij toeschrijft aan 'diplomatieke bronnen'. Anli: "Aan het eind van zijn leven heeft hij me, hartelijk lachend, onthuld dat die informatie rechtstreeks van Mandela zelf kwam."

Serfontein hanteert de pen als wapen. Hij vertrouwt erop dat als de waarheid over dit perfide systeem maar vaak genoeg verteld wordt, de apartheid vroeg of laat zal stranden. Maar met zijn kritische onderzoeksjournalistiek komt hij in eigen land steeds moeilijker aan de bak. Wanneer hij eind jaren zeventig zijn baan bij de Rand Daily Mail kwijtraakt, kan hij correspondent worden voor Trouw en 'Kenmerk', het tv-programma van de IKON. Liever was hij voor Zuid-Afrikaanse kranten blijven schrijven, maar nu dat niet meer kan, komen deze inkomsten als geroepen.

Serfontein wordt zo voor veel Nederlanders 'onze man in Zuid-Afrika'. Hij schrijft in die roerige jaren uitgebreide reportages voor deze krant, altijd netjes door zijn vrouw Hesta uitgetypt, want een schrijfmachine heeft hij zelf nooit bediend. In zijn verhalen legt hij ook de dubieuze rol van de Nederduits Gereformeerde Kerk bloot, die de onderdrukking van zwarten actief ondersteunt. Voor tv maakt hij portretten van vooraanstaande strijders tegen de apartheid, zoals C.F. Beyers Naudé, Winnie Mandela en Allan Boesak, met wie hij terugkeert naar diens thuisdorp Kakamas.

Mede door dit soort berichtgeving, die de onrechtvaardigheid van het Zuid-Afrikaanse systeem haarfijn aantoont, neemt de internationale druk op Zuid-Afrika toe. Ook het verzet in eigen land groeit, maar wordt keihard neergeslagen. In 1990 gaat de Nasionale Party overstag. De apartheid wordt officieel afgeschaft en Nelson Mandela, hét gezicht van het Afrikaans Nationaal Congres, komt op vrije voeten. Serfontein is erbij en doet verslag, zakelijk. Hij oogt kalm, maar juicht van binnen.

Voor zijn journalistieke werk heeft Serfontein een hoge prijs betaald. Hij werd beschimpt, buitengesloten en verketterd. Zijn vrouw Hesta, met wie hij bij zijn overlijden ruim zestig jaar getrouwd is geweest, en hun vier dochters leefden in een sociaal isolement. De meisjes golden op school als paria's, kregen te horen dat ze kinderen van een verrader waren. Ze leefden constant in angst dat hun vader zou worden ontvoerd of gedood, als wraak voor zijn onthullingen. "We gingen er altijd van uit dat hem iets zou overkomen", vertelt dochter Anli. "Onze jeugdjaren waren zwaar. Aan de andere kant kregen wij de kans om aan onze eettafel gesprekken te voeren met toekomstige leiders van ons land."

Teleurstelling

Zuid-Afrika beleeft, 27 jaar na afschaffing van de apartheid, moeilijke tijden. Het herstel van de verscheurde samenleving blijkt ingewikkeld. Diverse ANC-voorlieden zijn van hun voetstuk gevallen. Serfontein heeft het met leedwezen aangezien. "Natuurlijk was dat voor hem een teleurstelling", zegt dochter Anli. "Mensen van wie hij ooit mooie portretten maakte, hebben zichzelf na 1994 verrijkt. Desondanks heeft mijn vader altijd veel vertrouwen gehad in de toekomst van Zuid-Afrika. Er is ook een sterke pers, die nog altijd met onthullingen komt. Dat stemde hem tevreden."

Hennie Serfontein zag zijn gezondheid de laatste jaren langzaam achteruitgaan, maar van een levensbedreigende ziekte was geen sprake. Thuis in Sandton is hij onverwacht in zijn slaap overleden. Zijn dood is een schok voor de familie, die negen kleinkinderen telt. Maar bij dit verlies overheerst hun trots op vader en opa Serfontein. "Hij heeft alles gedaan wat hij wilde", vertelt Anli. "Misschien had hij nog één boek willen schrijven: over zijn eigen leven. Dat is er niet meer van gekomen."

Het is een klus die zij nu misschien op zich neemt.

Hennie Serfontein werd op 26 augustus 1933 geboren in Pretoria. Hij overleed op 24 juli 2017 in Sandton.

(c) Trouw 2017

https://www.trouw.nl/home/hennie-serfontein-vocht-met-zijn-pen-als-wapen-tegen-apartheid~a25df16d/